Op 6 juli 2023 vond de studiedag Dr. Gachet & Van Gogh. Experimenteren met etsen plaats. Vijftien specialisten op het gebied van 19de-eeuwse prenten, prentmakers en Van Gogh-specialisten kwamen bijeen in de expositieruimte van de gelijknamige tentoonstelling om samen de prenten te bekijken en te bespreken en zo tot verdere inzichten te komen.
Studiedag Dr. Gachet & Van Gogh
Van Gogh als prentmaker
Allereerst kwam de voorgeschiedenis van Van Gogh als prentmaker aan bod. Voordat hij zich in 1890 in Auvers-sur-Oise aan de ets waagde, had hij in 1882-1883 in Den Haag al geëxperimenteerd met lithografieën, met behulp van transferpapier.
Zijn experimenteerdrift met het grafische medium kwam toen al aan het licht, door zijn keuze voor een onconventioneel formaat en omdat hij de prenten met de hand nabewerkte.
Van Gogh werkte samen met drukker J. Smulders. Deze drukker had vooral een commercieel oogmerk en was het niet gewend om met kunstenaars samen te werken. Als Van Gogh indertijd een drukker had getroffen die ontvankelijker was geweest voor zijn artistieke ideeën, dan had grafiek vervolgens wellicht een grotere rol gespeeld in zijn oeuvre. Het idee van reproduceerbare en dus goedkopere kunst die een breder publiek zou kunnen bereiken, sprak Van Gogh namelijk wel erg aan.
Etspers in Auvers
Vervolgens kwam het atelier van Paul Gachet in Auvers ter sprake. Hier ging Van Gogh in de zomer van 1890 met de etspers aan de slag. De houten etspers maakte deel uit van de tentoonstelling en was geleend van het Maison du docteur Gachet in Auvers-sur-Oise. Toen Gachet deze in zijn huis installeerde, waarschijnlijk in de jaren 1870, was het al een gebruikt en ouder model. De meeste drukkers gingen in die tijd over op een modernere metalen pers, waardoor Gachet als ‘amateur’ een houten model kon overkopen.
Het verhaal gaat dat Gachet ook een andere pers in zijn bezit had. Dit was een zeer vergelijkbaar model, maar dan 130 cm hoog in plaats van de 147 cm van deze etspers. Het kleinere exemplaar bevindt zich momenteel in Tokio. Waarom Gachet twee verschillende persen had en of deze tegelijkertijd of achtereenvolgens van hem waren, blijft onduidelijk.
Associate conservator Sara Tas geeft uitleg bij de houten etspers van Dr. Gachet tijdens de studiedag.
Vragen
Ten slotte zijn de door Van Gogh gemaakte etsen uitgebreid bekeken en besproken. Hij maakte verschillende afdrukken van het portret van Dr. Gachet in zijn tuin (later getiteld L’homme à la pipe). Negen exemplaren daarvan bevinden zich in de collectie van het Van Gogh Museum. Er kwamen vragen ter sprake als ‘wat wilde hij hiermee uitdrukken?’ en ‘wat ging er technisch goed en wat juist niet?’
De datering in de plaat – in het handschrift van Gachet – blijft een mysterie. Er lijkt ‘15 mai 90’ te staan, maar deze datering kan niet correct zijn, want Van Gogh was toen nog niet in Auvers gearriveerd. Een datering van 15 juni 1890 is veel plausibeler, zoals al eerder in de literatuur is aangetoond (Van Heugten/Pabst 1995). Zou het kunnen dat Gachet Van Gogh in juni een ‘oud’, blanco etsplaatje gaf waar hij al op 15 mei de datum in had gekrast, of vergiste hij zich een maand?
Zoals verwacht, leverde de studiemiddag naast nieuwe inzichten dus ook veel nieuwe vragen op. Deze zullen worden meegenomen in het verdere onderzoek van associate conservator Sara Tas naar de relatie tussen Gachet en Van Gogh.
De zes etsen die Vincent van Gogh maakte van het portret van Dr. Gachet in de tentoonstelling ‘Dr. Gachet & Van Gogh. Experimenteren met etsen’. Foto: Luuk Kramer