Toen Jo 28 jaar was verloor ze de liefde van haar leven. Haar man Theo overleed en liet Jo achter met hun zoon en een appartement vol met kunstwerken van zijn broer Vincent.
In de jaren na Theo's overlijden werd het werk van Vincent van Gogh wereldberoemd. En dat was voor een groot deel te danken aan Jo. Waarom zette zij zich zo in voor de kunst van Vincent?
Etui met portretten van Jo en Theo.
Erfgenaam van honderden schilderijen
Jo was nog geen twee jaar getrouwd met Theo toen hij in 1891 overleed. Plotseling moest Jo zichzelf en hun zoon onderhouden, die nog geen één jaar oud was. En niet alleen dat; wat moest ze doen met de honderden schilderijen van Vincent die Theo had nagelaten?
Theo's wens vervullen
Theo had altijd de wens gehad om het werk van zijn broer meer bekendheid te geven. Jo wilde die wens graag realiseren, in herinnering aan haar man.
Ze verhuisde van Parijs naar Bussum, waar ze een pension begon. In dit dorp woonden veel schrijvers en kunstenaars en met hen legde ze contact. Zij hielpen haar de weg te vinden in de kunstwereld.
Jo van Gogh-Bonger met haar babyzoon Vincent, 1890.
Vincents werk bekendmaken
Jo pakte het slim aan. Ze organiseerde verkooptentoonstellingen die bijdroegen aan de zichtbaarheid van Vincents werk. Op die manier wekte ze de interesse van mogelijke kopers. Ze verkocht veel van de kunstwerken strategisch; aan openbaar toegankelijke collecties en over de hele wereld. Zo konden zoveel mogelijk mensen wereldwijd Vincents werk zien.
Grootste Van Gogh tentoonstelling ooit
In 1905 organiseerde Jo haar tot dan toe belangrijkste wapenfeit; de grootste overzichtstentoonstelling van Vincents werk ooit, in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Ruim 480 kunstwerken waren er te zien. Na deze tentoonstelling stegen prompt de prijzen van Vincents werk.
Uit de voorbereidingen voor de tentoonstelling blijkt Jo’s uitzonderlijke organisatietalent. Ze regelde alles, van de keuze voor de tentoon te stellen werken tot de betalingen aan de suppoosten.
Op de tentoonstelling hing een dwarsdoorsnede van Vincents werk. Sommigen vonden het werk te modern, met de heldere kleuren en expressieve verfstreken. Maar er kwam ook veel lof. De slaapkamer was één van de werken die er te bewonderen was.
Affiche van de Van Gogh tentoonstelling, Stedelijk Museum Amsterdam, Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)
Vincent van Gogh, De slaapkamer, 1888
Van Goghs brieven
Ondertussen werkte Jo aan een ander groots project: het publiceren van de brieven van Vincent aan zijn broer Theo. Het uitzoeken en bewerken van de brieven bracht haar niet alleen dichterbij de kunstenaar, maar ook bij haar overleden man, want de broers hadden een stevige band en schreven elkaar veel.
Jo ordende en redigeerde de brieven en schreef een biografische inleiding over Vincent van Gogh. Deze tekst zou nog lang als uitgangspunt dienen voor andere teksten over de kunstenaar. Dankzij de publicatie van de brieven in 1914, steeg niet alleen de waardering voor Vincent als kunstenaar, maar ook voor hem als mens. Dankzij de brieven leerde men zijn dromen, verlangens en worstelingen kennen. En natuurlijk zijn visie op kunst.
Engelse vertaling
Jo had Engels gestudeerd en ze werkte dan ook gestaag aan een Engelse vertaling van de brieven. Ze had ongeveer tweederde van de brieven vertaald toen ze in 1925 overleed. Vier jaar later verscheen de Engelse uitgave van de brieven.
Jo van Gogh-Bonger in de zitkamer van het huis aan de Koninginneweg 77, Amsterdam, 1914-1915. Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)
Johan Cohen Gosschalk, 'Portret van Johanna Cohen-Gosschalk Bonger, lezend', c. 1906. Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)
Jo's offer voor Vincents roem
Tussen 1891 en 1925 verkocht Jo bijna 200 kunstwerken van Vincent. Maar van één werk konden zij en haar zoon maar moeilijk afstand doen. Ze bezaten nog twee van de vijf zonnebloemenschilderijen en waren er gek op. Uiteindelijk verkochten ze er in 1924 één aan de Londense National Gallery.
'Het is een offer voor Vincents roem', schreef Jo aan de directeur.
Van Gogh, Zonnebloemen, 1888. The National Gallery, Londen
Vincent wereldberoemd
Dankzij dergelijke ‘offers’ slaagde Jo erin om haar wens en die van haar overleden echtgenoot Theo te realiseren. Bij haar dood in 1925 was Vincents werk wereldberoemd geworden en te bewonderen in musea over de hele wereld.
Tegelijkertijd wist Jo heel goed welke werken ze níet wilde verkopen. Bijvoorbeeld omdat bepaalde werken van emotionele waarde waren voor de familie of omdat het favorieten van haar waren, zoals ‘De oogst’. Deze kerncollectie moest in de familie blijven.
Voortzetten van de droom
Na Jo’s overlijden bracht haar zoon Vincent de werken die nog in de familie waren, in 1960 onder in een stichting. Hij stond ook aan de basis van het Van Gogh Museum. Het was zijn grootste wens dat de collectie permanent toegankelijk zou zijn voor iedereen.
Zo heeft Vincent de droom van zijn ouders voortgezet. Tot op de dag van vandaag kun je de kerncollectie van de familie Van Gogh in het museum bewonderen.
Ingenieur Vincent van Gogh, de neef van de kunstenaar, tijdens de opening van het museum in 1973
Ik ben blij dat ik na jaren van onverschilligheid van het publiek jegens Vincents werk, het gevoel heb dat de strijd is gewonnen.
Jo Van Gogh-Bonger
