Het Van Gogh Museum presenteert Gauguin & Laval op Martinique. Voor het eerst in de geschiedenis wordt een tentoonstelling gewijd aan een onderbelichte maar cruciale periode in de artistieke carrière van Paul Gauguin: de vier maanden die hij in 1887 samen met Charles Laval op Martinique doorbracht. De kleurrijke en vooruitstrevende kunstwerken die de twee vrienden op het eiland maakten, bleken doorslaggevend voor hun artistieke ontwikkeling en verdere loopbaan.
In Gauguin & Laval op Martinique is een groot deel van de schilderijen, tekeningen en schetsen die de twee Franse kunstenaars op Martinique maakten voor het eerst samengebracht. Veel van de bruiklenen bevinden zich in privécollecties en zijn nauwelijks tot nooit getoond of gepubliceerd.
Het Van Gogh Museum beheert een aantal belangrijke werken van Laval en Gauguin uit hun tijd op Martinique. De eerste aanwinsten voor deze verzameling werden al in 1887 gedaan door Vincent van Gogh en zijn broer Theo.
Op zoek naar een nieuwe kunst
Paul Gauguin (1848-1903) en zijn minder bekende vriend Charles Laval (1861-1894) reisden in 1887 naar Martinique. Ze wilden het, in hun ogen, mondaine leven in Parijs verruilen voor een ongerepte omgeving en verlangden naar een eenvoudiger, vrijer bestaan. De twee kunstenaars waren op zoek naar nieuwe motieven en inspiratie, om een nieuwe richting aan hun kunst te geven.
Op het Caraïbische eiland, ver weg van het Franse vaste land, vonden Laval en Gauguin onderwerpen voor nieuwe, ‘exotische’ schilderijen. Hier tekenden en schilderden zij het eiland en zijn inwoners in warme kleuren. Tegelijkertijd ontwikkelden Gauguin en Laval een eigen stijl. Ze experimenteerden met sterke lijnvoering, vereenvoudigde kleurvlakken en complexe composities.
Gauguin stelde schilderijen samen uit onderdelen van schetsen en andere schilderijen, die hij vervolgens tot een nieuw geheel samen smeedde. In de vier maanden dat Gauguin op Martinique verbleef en in het kleine jaar dat Laval er was, maakten de twee ruim 20 olieverfschilderijen en een veelvoud daarvan aan tekeningen, schetsen en uitgewerkte pastel- en krijttekeningen.
Terug in Parijs
Vrijwel direct na terugkeer uit Martinique ontmoette Gauguin Vincent en Theo van Gogh. De broers waren zo onder de indruk van de vernieuwende schilderijen en tekeningen die Gauguin had gemaakt, dat ze meteen het belangrijkste werk van de reeks, De mangobomen, Martinique, verwierven voor 400 francs: hun grootste aankoop ooit.
Deze koop betekende veel voor Gauguin en zijn carrière. Theo van Gogh kocht later nog een tekening van Gauguin (Hoofd van een vrouw uit Martinique) en werd zijn vaste kunsthandelaar, waarmee hij een grote rol heeft gespeeld in de promotie van Gauguins werk.
Een tweede schilderij, Aan de oever van de rivier, Martinique werd aan hun collectie toegevoegd in ruil voor twee Parijse zonnebloemen-stillevens van Vincent van Gogh. Laatstgenoemde was erg enthousiast over de werken van Gauguin en roemde ze als ‘hoogstaande poëzie’. De twee schilderijen en de tekening die zijn verworven door de gebroeders Van Gogh hebben zich altijd in de collectie van respectievelijk de familie en het museum bevonden.
Unieke tentoonstelling
Hoewel Gauguins en Lavals verblijf in Martinique een cruciale fase in hun kunstenaarschap was en tekenend zou zijn voor hun verdere oeuvre, is deze periode altijd onderbelicht geweest; er is nooit een tentoonstelling aan dit onderwerp gewijd.
Met Gauguin & Laval op Martinique is voor het eerst een groot deel van de schilderijen, tekeningen en schetsen die de twee kunstenaars maakten samengebracht. Veel van de bruiklenen bevinden zich in privécollecties en zijn weinig of nooit in het openbaar - laat staan in Nederland - getoond of afgebeeld in publicaties. Er zijn in totaal 81 kunstwerken te zien, 65 hiervan zijn bruiklenen uit 12 verschillende landen. Uit collectie van het Van Gogh Museum zijn 16 werken te zien. Gauguin gebruikte drie schetsboeken op Martinique, de verschillende bladen zijn in de loop van de tijd losgehaald en in privé- en museale collecties over de hele wereld verspreid geraakt. Veel van de bladen worden nu voor het eerst tentoongesteld.
Speciaal voor Gauguin & Laval op Martinique is een groot aantal bladen van de drie schetsboeken getraceerd en bij elkaar gebracht. Nog nooit zijn zoveel schetsen van Gauguin samen tentoongesteld. Ook is voor het eerst in de geschiedenis De mangobomen, Martinique herenigd met zijn grote uitgewerkte voorstudie in pastel.
Perspectief
In de kunstwerken die Gauguin en Laval op Martinique maakten, is het eiland als een exotisch en ongecompliceerd paradijs verbeeld. Dit clichébeeld van een loom eilandleven vol zandstranden en wuivende palmbomen is ontstaan in de koloniale tijd, maar staat op gespannen voet met de Caraïbische realiteit en identiteit.
Om ook een ander perspectief te bieden, worden er discussieavonden onder de naam Verkeerd Verbonden georganiseerd. Hierin wordt stilgestaan bij thema’s rondom kolonialisme, taal, kleur en representatie.
Publicatie
Bij de tentoonstelling verschijnt een catalogus Gauguin & Laval op Martinique, geschreven door Maite van Dijk en Joost van der Hoeven, met bijdragen van Sylvie Crussard en Karen Rechnitzer Pope. De catalogus geeft een mooi overzicht van de werken die Gauguin en Laval op Martinique maakten en biedt verdiepende essays.
Naar aanleiding van de tentoonstelling - waar voor het eerst een groot deel van de Martinique-werken samen te zien is -, het materiaal-technisch onderzoek en de internationale expertmeetings zal een wetenschappelijke publicatie worden uitgegeven. Hierin zal alle kennis en expertise, vanuit verschillende perspectieven en disciplines, over het onderwerp worden gebundeld. De publicatie verschijnt naar verwachting in 2020.
Mede mogelijk gemaakt door
Gauguin & Laval op Martinique is mede mogelijk gemaakt door de Vincent van Gogh Stichting, het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de BankGiro Loterij en Van Lanschot.
Het schilderij De mangobomen, Martinique van Paul Gauguin uit 1887 (Van Gogh Museum, Vincent van Gogh Stichting) is voor het eerst in de geschiedenis herenigd met zijn grote uitgewerkte voorstudie in pastel Martinikaanse vrouwen (1887, privécollectie). Foto: Jan-Kees Steenman.