De belangrijkste conclusie van uitvoerig internationaal onderzoek naar Vincent van Goghs beroemde Zonnebloemen is dat het schilderij stabiel is, maar kwetsbaar. Daarom blijft het werk voortaan thuis in het Van Gogh Museum.
Dankzij het onderzoek naar Vincent van Goghs beroemde Zonnebloemen heeft het Van Gogh Museum veel nieuwe inzichten opgedaan over de conditie van het schilderij en de materialen die Van Gogh gebruikte. Een van de conclusies is dat het 130 jaar oude schilderij stabiel is, maar kwetsbaar. "Om die reden hebben we besloten dat Zonnebloemen niet meer op reis gaat. Dit topstuk uit de collectie blijft voortaan thuis in Amsterdam, waar iedereen het dagelijks kan komen bewonderen," vertelt Axel Rüger, voormalig directeur van het Van Gogh Museum.
Het onderzoek
Zonnebloemen was begin januari 2019 in het restauratieatelier van het museum voor een lichte restauratie. Dit was de laatste fase van een uitvoerig onderzoek naar de conditie van het schilderij. Een internationaal team van specialisten onderzocht het werk in Amsterdam. Ze gebruikten de nieuwste technieken om zo veel mogelijk informatie te verzamelen over het doek, de grond- en verflagen en de eerdere restauraties die het werk heeft ondergaan. Tijdens het onderzoek stonden een aantal vragen centraal:
- Welke materialen heeft Van Gogh gebruikt in Zonnebloemen?
- Wat is de conditie van het schilderij?
- Is een restauratie mogelijk en nodig?
- Wat kan het Van Gogh Museum doen om het schilderij zo goed mogelijk te bewaren voor de toekomst?
De conclusies
Dankzij het onderzoek is duidelijk geworden wat de conditie van het schilderij is en wat er gedaan moet worden om het te behouden voor toekomstige generaties. Een belangrijke conclusie is dat de grond- en verflagen stabiel zijn, maar zeer gevoelig voor trillingen en veranderingen in luchtvochtigheid en temperatuur. Het is dus erg belangrijk dat het schilderij zo min mogelijk wordt verplaatst en in een stabiel klimaat hangt. Om geen enkel risico te nemen heeft het museum besloten om Zonnebloemen voortaan niet meer te laten reizen.
Eerder werd het topstuk alleen bij hoge uitzondering uitgeleend. In het 47-jarig bestaan van het museum maar zes keer. De laatste keer was in 2014: toen reisde het schilderij naar The National Gallery in Londen. Zij hebben ook een versie van de Zonnebloemen en de twee schilderijen waren samen te zien: eerst in Amsterdam en vervolgens in Londen.
Zonnebloemen is een van de meest bekende schilderijen van Vincent Van Gogh. Hij schilderde vijf versies van een grote bos zonnebloemen in een vaas. De vijf Zonnebloemen hangen nu in musea over de hele wereld. Het werk in het Van Gogh Museum dateert uit januari 1889 en is gebaseerd op het schilderij uit de zomer van 1888 dat zich in The National Gallery in Londen bevindt. De recente studie bevestigt dat, want de opbouw van de compositie van het schilderij in het Van Gogh Museum laat zien dat de kunstenaar van tevoren precies wist hoe die moest worden.
Dankzij het onderzoek kon worden vastgesteld dat het geel geschilderde latje dat is vastgemaakt aan de bovenzijde van het doek, een oorspronkelijke uitbreiding van de compositie is. Dat betekent dat Van Gogh het latje zelf heeft toegevoegd tijdens het schilderproces.
Onderzoekers hebben het weefselpatroon van het doek bestudeerd met een computer. Hierdoor kan de herkomst van het doek waarop de Zonnebloemen is geschilderd worden herleid tot een bepaalde rol linnen. Bovendien is bekend welke andere schilderijen gemaakt zijn van stukken doek die Van Gogh knipte uit dezelfde rol.
Het onderzoek heeft gedetailleerde kennis opgeleverd over de kleuren en kleurmengingen die Van Gogh heeft gebruikt en het natuurlijke verouderingsproces van de verf. De oorspronkelijke kleurnuances zijn nu gedeeltelijk verloren als gevolg van de effecten van verkleuring. We weten nu dat de kleurverandering in de Zonnebloemen vooral wordt veroorzaakt door het verbleken van een bepaald type rode verf (geraniumlak) en het verdonkeren van een bepaald type gele verf (chroomgeel). Mede op basis van deze inzichten is de belichtingsnorm in het museum verder aangescherpt. Het maximum toegestane belichtingsniveau is teruggebracht van 150 naar 50 lux. Ook zijn nieuwe ledlampen met een relatief lage uitstraling in het violet-blauw-groen gedeelte van het lichtspectrum geïnstalleerd.
Met het onderzoek heeft ook veel meer inzichten opgeleverd in de verschillende restauraties die het werk heeft ondergaan en wat daar de gevolgen van zijn. Op het schilderij bevinden zich meerdere vernislagen. Die zijn allemaal later aangebracht, dus niet door Van Gogh zelf. Deze vernislagen zijn vuil en vergeeld, maar kunnen niet worden verwijderd. Op sommige plekken zijn de verf- en vernislagen met elkaar vermengd geraakt. Op de vernislagen is later plaatselijk een waslaag aangebracht om de verf te fixeren en tegelijkertijd een matter oppervlak te creëren.
Deze waslaag is eind jaren 1990 aangebracht en heeft in de loop der tijd een mat, wittig karakter gekregen. Bij de huidige restauratiebehandeling wordt deze waslaag verwijderd. Ook worden enkele verkleurde retouches van een eerdere restauratie onder de loep genomen. Deze retouches zitten onder de vernislaag waardoor ze niet verwijderd kunnen worden. Daarom worden er nieuwe retouches over de oude aangebracht.
Sinds vrijdag 22 februari 2019 is Zonnebloemen weer te zien op de vertrouwde plek in het Van Gogh Museum in Amsterdam. In de zomer van 2019 vormt het schilderij het middelpunt van de tentoonstelling Van Gogh en de Zonnebloemen. Hierin kom je meer te weten over het onderzoek en de restauratie.
