Hoe realistisch zijn Vincent van Goghs bontgekleurde luchten? Samen met een meteoroloog van het KNMI gingen de onderzoekers van het Van Gogh Museum op zoek naar een antwoord.
De aanleiding voor deze ontmoeting was het schilderij De tuin van de inrichting uit 1889. Van Gogh maakte het in Saint-Rémy-de-Provence. De lucht in dit schilderij is een bonte schakering van verschillende kleuren geel, groen en paars. Het is bekend dat Vincent van Gogh bij voorkeur naar de natuur schilderde en dicht bij de realiteit bleef, maar is dat in dit werk ook het geval?
Groene luchten door vulkaanuitbarsting
De onderzoekers van het Van Gogh Museum bestudeerden samen met de KNMI expert een aantal opmerkelijke luchten uit het oeuvre van Van Gogh. Kijkend naar De tuin van de inrichting kwam de expert van het KNMI met twee hypotheses. Aanvankelijk dacht hij dat de gekleurde lucht het resultaat zou kunnen zijn van een vulkaanuitbarsting die elders plaatsvond. Het is bekend dat de uitbarsting van een vulkaan de lucht groen kan kleuren. Een andere mogelijkheid was de zogeheten "groene flits", een fenomeen dat optreedt bij een heldere zonsondergang. Vlak voordat de zon helemaal onder is, verschijnt er aan de horizon een kort moment een groene band.
Hypotheses verworpen
Beide hypotheses werden uiteindelijk verworpen. De mogelijkheid van een vulkaanuitbarsting past bijvoorbeeld niet bij de hoeveelheid groene luchten die Van Gogh schilderde. In zijn Zuid-Franse werken komen die namelijk regelmatig voor. Ook de groene flits bij zonsondergang bleek geen passende verklaring. Van Gogh zal dit zeldzame fenomeen mogelijk een keer aanschouwd hebben, maar het is slechts enkele seconden zichtbaar. Het vastleggen daarvan kan daarom enkel uit het geheugen gedaan worden. Bovendien is de lucht in De tuin van de inrichting direct boven de horizon oranjegeel en suggereren de wolkenbanden geen heldere hemel: een voorwaarde voor het fenomeen van de 'groene flits.' Hoe kwam Van Gogh dan tot zijn bontgekleurde luchten?
Nieuwe inzichten
Over het algemeen kan worden gesteld dat Van Gogh bij voorkeur naar de natuur schilderde en dicht bij de realiteit bleef. Samen met de KNMI expert werden diverse schilderijen bekeken. De verschillende typen wolken, de zonsondergang en de zonsopgang, de schemering en de kleuren van de lucht konden in veel gevallen worden toegeschreven aan natuurlijke verschijnselen. Het is bekend dat Van Gogh graag met complementaire kleuren werkte. Omwille van het kleureffect voerde hij sommige kleuren op of paste hij ze enigszins aan.
In De tuin van de inrichting zal Van Gogh de felle tinten van de zonsondergang hebben geïntensiveerd om een dramatische tegenstelling te creëren met de donkere aardse kleuren van het tuingezicht. Dat Van Gogh in zijn latere oeuvre regelmatig egaal groene luchten schilderde, kan wellicht worden verklaard doordat hij destijds de voorkeur gaf aan een meer plat decoratief effect. De blauwe, realistische luchten die diepte suggereren, maakten in die periode plaats voor egale groene luchten.
Conclusies
De ontmoeting met de meteoroloog gaf de onderzoekers nieuwe inzichten in de verschillende soorten wolken en luchten die in Van Goghs oeuvre voorkomen. In volgende nieuwsbrieven komen we daarop terug. De meteoroloog zal, samen met specialisten op het gebied van flora en fauna, een waardevol contact blijven om lastig te identificeren weersverschijnselen in Van Goghs oeuvre te herkennen en te typeren.
De ontmoeting met de meteoroloog valt binnen het onderzoeksproject "Bestandscatalogus 3." Deze catalogus zal het laatste deel zijn van een reeks publicaties over de collectie tekeningen en schilderijen van Van Gogh in beheer van het museum. In deel 3 komen de schilderijen uit de laatste jaren van Van Goghs leven (1888-1890) aan bod.
