Brievenpodcast
Nederlandse schrijvers, acteurs en muzikanten lezen voor uit de beroemde brieven van Vincent van Gogh en vertellen wat haar of hem persoonlijk raakt. Beluister alle afleveringen van de brievenpodcast.
5 dingen die je moet weten over
Vincent van Gogh was een fervent briefschrijver. Hij had een grote behoefte om zijn ideeën en gevoelens te delen. Nadat hij en zijn broers en zussen het huis uit waren, schreven zij elkaar en hun ouders regelmatig.
Veel brieven van Vincent bleven bewaard, en soms ook de antwoorden daarop. De briefwisseling bestaat in totaal uit 903 brieven, waarvan 820 van Van Gogh en 83 aan hem. Veruit de meeste brieven zijn gericht aan zijn broer Theo, zijn beste vriend en vertrouweling. Theo bewaarde Vincents brieven zorgvuldig. Vincent was minder precies – veel brieven werden door hem weggegooid of verbrand.
Van Gogh schreef nog veel meer brieven, in totaal schreef hij er waarschijnlijk meer dan 2.000. Dat kunnen we uitrekenen op basis van opmerkingen in de brieven als ‘Ik schreef vandaag nog aan...’, en ‘Ik ontving zojuist een brief van...’.
Vincent was een Nederlandse kunstenaar, maar toch schreef hij ongeveer één derde van zijn brieven in het Frans. Dat was destijds de internationale taal bij uitstek. Het leren ervan hoorde bij de opvoeding van de gegoede burgerklasse.
Van Gogh kon zich al jong in het Frans uitdrukken. Maar pas toen hij naar Parijs verhuisde, vanaf 1886, stapte hij definitief over op het schrijven in die taal. Ook aan zijn broer Theo en zijn zus Willemien: ‘Als je me in het Frans laat schrijven’, meldt hij aan Willemien, ‘dan maakt dat mijn brief echt gemakkelijker voor mij’.
Frankrijk zag Vincent inmiddels als zijn tweede vaderland, hier wilde hij naam maken als kunstenaar. Hij sloot zijn brieven aan zijn broer meestal af met ‘tout à toi, Vincent’ (geheel de jouwe / ever yours, Vincent). Zijn schilderijen signeerde hij met ‘Vincent’, omdat ‘Van Gogh’ voor Fransen niet uit te spreken was.
Van Goghs brieven zijn ook bijzonder vanwege de schetsen die Vincent erin maakte. Hij noemde ze wel ‘krabbels’. Ze waren bedoeld om Theo of een bevriende kunstenaar een indruk te geven waar hij aan werkte, of hoe een tekening of schilderij er uitzag. Tegenwoordig zouden we e-mailen of appen, en een fotootje meesturen.
In de brieven zitten ruim 240 schetsen. Vaak zijn het snelle schetsjes met de pen, maar soms ook uitgewerkte tekeningen met kleur. Op de zwart-wit schetsjes schreef Vincent vaak de kleuren erbij, om een idee van de kleur van het schilderij te geven. Zoals bij Veld met irissen bij Arles: voor de duidelijkheid schreef hij de kleuren ‘blauw’, grijs groen’, ‘geel’ en ‘paars’ in het schetsje.
Vincent stuurde niet alleen brieven naar Theo, maar ook tekeningen en schilderijen. De afspraak tussen de broers was namelijk dat in ruil voor een maandelijkse toelage, Theo al Vincents kunstwerken zou krijgen. En dat Theo die vervolgens zou proberen te verkopen. Soms verpakte Vincent de schilderijen in een kist, maar ze werden ook vaak opgerold verstuurd.
Zelf kreeg Vincent ook allerlei zaken opgestuurd via de post. Omdat hij in Arles geen goed schildermateriaal kon krijgen, stuurde Theo op bestelling schilderdoek, penselen en verftubes vanuit Parijs. ‘Ik moet je waarschuwen dat ik heel binnenkort een grote bestelling verf nodig heb voor de herfst, die volgens mij absoluut verbluffend gaat worden’, schreef hij in september 1888. In april van dat jaar had hij al ruim 100 verftubes bij zijn broer besteld!
Vincent en Theo gingen heel vertrouwelijk met elkaar om, zo vertrouwelijk dat ze zelfs over zeer intieme onderwerpen schreven. Dat was niet zo gebruikelijk in de 19de eeuw.
In september 1884 schreef Vincent: ‘Er is iets gebeurd Theo, waar de meeste lui hier niets van weten of vermoeden – noch ook ooit mogen weten, dus zwijg gij dit als ’t graf – maar dat verschrikkelijk is. Mej. Begemann heeft vergif ingenomen.’
Margot Begemann was de 12 jaar oudere buurvrouw van Vincent met wie hij wilde trouwen. Ze deed een zelfmoordpoging door vergif in te nemen. Het was een wanhoopsdaad, omdat haar familie haar relatie met Vincent afkeurde. ‘Ik kreeg plotseling argwaan en zei – heb jij iets ingenomen soms? Zij schreeuwde ”Ja”.’
In detail beschreef Vincent aan zijn broer wat er daarna gebeurde. Het moest hem van het hart, zo erg greep het hem aan. Gelukkig mislukte de poging, maar het betekende het einde van hun relatie: Margot vertrok naar een bevriende dokter in Utrecht en Vincent verhuisde uiteindelijk naar Antwerpen.