Om je alles over het museum en over Vincent van Gogh nóg beter te kunnen laten zien, gebruiken we cookies.
Als je op akkoord klikt, geef je toestemming voor dit gebruik. Met cookies zorgen we ervoor dat de website goed werkt. Ook analyseren we het gebruik van de site, zodat we verbeteringen kunnen aanbrengen. Verder kunnen we advertenties tonen op basis van je interesses. Tot slot gebruiken we cookies om video’s en andere inhoud te tonen, zoals formulieren en Google Maps.
Meer weten? Lees meer over onze cookies.
Schilder van de Zonnebloemen
Vincent van Gogh staat tegenwoordig bekend als de schilder van de Zonnebloemen. Zoals hij zonnebloemen schilderde, had niemand voor hem dat nog gedaan.
Vincent schilderde niet meteen in de felle kleuren waar hij nu zo beroemd om is. Hoe is hij tot zijn meesterwerk gekomen?
Vincent begon met een zonnebloem in een moestuintje en eindigde met een werk dat wereldberoemd werd. Tussen deze werken zat slechts twee jaar. In deze korte tijd maakte hij een enorme artistieke ontwikkeling door.
(1) Vincent van Gogh, Moestuin met zonnebloem, 1887. (2) Zonnebloemen, 1887. Metropolitan Museum of Art, New York. (3) Zonnebloemen, 1889
Kijk eens naar de kleuren van deze drie schilderijen. Op het linker schilderij zijn ze veel minder fel dan op de andere twee. Vincent durfde steeds meer te experimenteren met kleur.
Vincent tekende en schilderde zijn eerste zonnebloemen in de Parijse wijk Montmartre. Vincent was 33 toen hij in 1886 naar de bruisende stad verhuisde, maar hij miste het buitenleven dat hij van huis uit kende.
In Parijs zocht Vincent het groen op tijdens wandelingen door de stad. In Montmartre vond hij zo'n rustige en natuurlijke omgeving. Hij kwam er graag om te schilderen.
Soms schilderde Vincent mensen naast de zonnebloemen. Daar had hij een goede reden voor. In vergelijking met de zonnebloemen lijken de figuren klein, en de zonnebloemen nog groter. Vincent benadrukte zo hoe indrukwekkend hoog de bloemen kunnen worden.
Tegenwoordig denken we bij zonnebloemen al snel aan grote velden vol gele bloemen. Maar die velden bestonden in Vincents tijd nog niet.
Zonnebloemen groeiden in moestuintjes, midden tussen de andere planten. Dat maakte ze interessant voor schilders die van kleuren hielden. Zo’n gele bloem tussen het groen zorgde voor een spannend contrast.
De zonnebloemen op Montmartre waren niet de eerste bloemen die Vincent schilderde. Nadat hij de frisse, kleurrijke schilderijen van de impressionisten in Parijs had gezien, wilde Vincent zelf ook meer kleur in zijn werk brengen.
Bloemen waren uitstekend oefenmateriaal. Daarom schilderde hij een tijd lang ‘niets dan bloemen’. Bloemstillevens lagen ook goed in de markt. Vincent hoopte ze te verkopen, maar tevergeefs.
Deze vaas staat keurig in het midden van het schilderij. Om de compositie een beetje minder stijf te maken, liggen er een paar losse bloemen op tafel. Zo deden veel schilders dat in de 19de eeuw. En zo deed Vincent het ook, met het oog op de verkoop.
In Parijs woonden en werkten veel schilders die gespecialiseerd waren in stillevens. Vincent keek met bewondering naar hun werk. Sommigen van hen hadden één bepaalde bloem als handelsmerk. Voor Georges Jeannin was dat bijvoorbeeld de pioenroos.
Vincent koos een traditioneel thema in dit stilleven, maar probeerde er een eigen, moderne draai aan te geven. De kleuren zijn behoorlijk fel, de penseelstreken zijn losjes en de verf is vrij dik opgebracht. Traditionele kunstenaars schilderden stillevens dun en glad, met minder felle kleuren.
Weinig kunstenaars hadden belangstelling voor de zonnebloem, een 'boerse' en onelegante plant. Maar Vincent vond dat juist interessant om te schilderen. Hij koos bovendien uitgebloeide exemplaren die hij niet netjes in een vaas zette, maar los op tafel legde.
Vincent was niet de eerste kunstenaar die zonnebloemen schilderde, maar hij was wel een van de eersten die ze een hoofdrol gaf in een aantal bloemstillevens.
Vincent van Gogh, Zonnebloemen, 1887. Kunstmuseum, Bern.
Vincents zonnebloemen liggen hier vol in het zicht. Als andere kunstenaars zonnebloemen schilderden, stopten ze die juist weg in een gemengd boeket. Ze gebruikten de bloemen als geel accent, om een bloemstilleven op te fleuren. Maar een stilleven met alleen zonnebloemen? Dat kwam zelden voor.
Vincent experimenteerde met verschillende penseelstreken en steeds extremere kleurcontrasten. Hij plaatste de gele bloemen bijvoorbeeld tegen een felblauwe achtergrond.
De stillevens maakten indruk op Vincents collega Paul Gauguin. Voor Vincent voelde dat als een hele eer. Hij had Gauguin net leren kennen en keek tegen hem op. Dat juist die schilder zijn werk waardeerde, bevestigde zijn gevoel dat hij op de goede weg was.
Gauguin zag Vincents stillevens van uitgebloeide zonnebloemen in Parijs. Hij was blijkbaar onder de indruk, want de kunstenaars besloten tot een ruil: twee stillevens met zonnebloemen van Vincent tegen één werk van Gauguin. Vincent bewonderde zijn oudere collega, die al een reputatie had opgebouwd als schilder. Ongetwijfeld stelde hij zich daarom wat bescheiden op.
Steeds meer kleur
Vincent ging steeds verder in zijn experimenten met kleur. Dat is goed te zien als je zijn olieverfschets van twee uitgebloeide zonnebloemen vergelijkt met het uiteindelijke schilderij.
Vincent van Gogh, Zonnebloemen, 1887. Kröller-Müller Museum, Otterlo
Vincent schilderde ook een stilleven met vier uitgebloeide zonnebloemen. Hij maakte het niet af.
Als Jeannin de pioen heeft, Quost de stokroos, dan heb ik inderdaad eerder dan anderen de zonnebloem gekozen.
Vincent van Gogh aan Paul Gauguin, 21 januari 1889
Na twee jaar in Parijs verhuisde Vincent naar Arles in Zuid-Frankrijk. Hij hoopte dat het licht en de kleuren van het zuiden hem inspiratie zouden brengen.
Vincent nodigde Gauguin uit om naar het Zuiden te komen. Hij verheugde zich erg op de komst van zijn vriend. Hij besloot een reeks schilderijen te maken om hem te verwelkomen. Wat hij zou schilderen lag voor de hand: zonnebloemen.
Vincent legde de bloemen nu niet op tafel, maar zette ze in een vaas. Eerst schilderde hij ze tegen blauwe achtergronden: van licht groenblauw tot koningsblauw. Hij wilde dat het contrast tussen geel en blauw zou doen denken aan glas-in-loodramen.
Na drie stillevens besloot hij verder te gaan met geel: gele bloemen tegen een gele achtergrond. Zelf noemde hij het ‘licht op licht’.
(1) Vincent van Gogh, Zonnebloemen, 1888. Particuliere collectie. (2) Vincent van Gogh, Zonnebloemen, 1888. Verloren gegaan in WOII. (3) Vincent van Gogh, Zonnebloemen, 1888. Neue Pinakothek, München. (4) Vincent van Gogh, Zonnebloemen, 1888. National Gallery, Londen.
Vincent was nu echt gegrepen door het onderwerp. Hij had ambitieuze plannen: hij wilde zijn huis decoreren met zes schilderijen van zonnebloemen. Later had hij het zelfs over twaalf. Aan het einde van de zomer, toen het bloeiseizoen ten einde was, had hij vier stillevens af.
‘Het huis zal van onder tot boven vol hangen met schilderijen. De kamer […] die voor Gauguin zal zijn als Gauguin komt, zal op de witte muren een decoratie krijgen van gele zonnebloemen.’
Vincent van Gogh aan zijn broer Theo, 9 september 1888
Gauguin was enthousiast over de stillevens met zonnebloemen, precies zoals Vincent gehoopt had. Net als Vincent vond hij de laatste – gele – versie het meest geslaagd. Dat motiveerde Vincent om het gele schilderij nog eens twee keer na te schilderen. Zelf noemde hij die nieuwe versies ‘herhalingen’.
(1) Vincent van Gogh, Zonnebloemen, 1888. National Gallery, Londen. (2) Vincent van Gogh, Zonnebloemen, 1889. Seiji Togo Memoral Sompo Japan Nipponkoa Museum of Art, Tokio. (3) Vincent van Gogh, Zonnebloemen, 1889. Van Gogh Museum, Amsterdam.
Het lijkt misschien vreemd dat Vincent zijn eigen werken kopieerde. Toch deed hij dat wel vaker, vooral als hij tevreden was over een schilderij. In dit geval had hij nóg een reden. Gauguin wilde het schilderij graag hebben, maar Vincent wilde het liever niet kwijt.
Een ander schilderij waar meerdere ‘herhalingen’ van bestaan, is Vincents Wiegster. Van dit portret maakte Vincent maar liefst vijf verschillende versies. Op het schilderij is Augustine Roulin afgebeeld, de vrouw van Vincents vriend Joseph Roulin.
Gauguin portretteerde zijn vriend hier als schilder van de zonnebloemen. Maar hij zette de werkelijkheid wel een beetje naar zijn hand. Het lijkt alsof Vincent een vaas met zonnebloemen naschildert, maar dat is onmogelijk.
Gauguin maakte dit portret ver in de herfst, zonnebloemen waren toen al lang uitgebloeid. Vincent schilderde geen echte bloemen na, maar zijn eigen schilderij: de eerste gele Zonnebloemen.
Vincent was zich ervan bewust dat hij met zijn gele zonnebloemen iets bijzonders had gemaakt. Hij was trots op zijn prestatie. Vergeleken met de traditionele donkere bloemstillevens waren zijn Zonnebloemen een explosie van kleur. Hij zag de schoonheid van uitgebloeide bloemen, net zoals hij die zag in verweerde gezichten.
Ook anderen waren onder de indruk. Zijn broer Theo vond de Zonnebloemen prachtig. Gauguin noemde ze ‘helemaal Vincent’.
Vincent had al eerder geëxperimenteerd met verschillende tinten geel naast elkaar. In dit stilleven uit Parijs probeerde hij de combinatie uit. Maar met de Zonnebloemen ging hij veel verder, met dikkere penseelstreken en plattere kleurvlakken.
De 'Zonnebloemen' is geschilderd met veel verf. Op sommige plekken bracht Vincent met dikke penseelstreken structuur aan. Dit is vooral goed te zien in de bloemen en in de achtergrond.
Volgens Vincent schilderde hij de zonnebloemen met 'de drie chromaatgeelen, geel oker en veroneesgroen en anders niets’.<br></br> In werkelijkheid heeft hij wel iets meer kleuren gebruikt, maar het blijft een gewaagde keuze: een schilderij maken met bijna alleen tinten van één kleur.
Vincent zette zijn naam duidelijk leesbaar op een opvallende plek. Dat deed hij vaker als hij trots was op een werk, of als hij het wilde weggeven. Dit schilderij maakte hij voor Gauguin.
(...) voldoende in vuur geraken om die goudkleuren en die bloementonen te laten versmelten – dat kan de eerste de beste niet
Vincent van Gogh aan zijn broer Theo, vanuit Arles. 1889
Voor Vincent hadden de schilderijen van de zonnebloemen een betekenis. Hij schreef dat ze dankbaarheid uitdrukten. Vincent wilde kunst maken die ‘troost biedt aan bedroefde harten’.
Drieluik
Vincent wilde twee stillevens met zonnebloemen aan weerszijden van zijn portret De wiegster hangen. Samen vormden de schilderijen zo een drieluik. In een brief schetste hij hoe hij de combinatie voor zich zag.
De zonnebloem is bij Vincent gaan horen, precies zoals hij had gehoopt. Ook na zijn dood bleef hij voor velen de schilder van de zonnebloemen. Vrienden brachten zonnebloemen mee naar zijn begrafenis.
Al snel daarna werden de schilderijen wereldberoemd. Vanaf het begin inspireerden ze vele andere kunstenaars. En ze behoren nu tot Vincents meest geliefde werken.
Isaac Israëls, Vrouw voor Van Goghs Zonnebloemen, 1916-1920.
Bijna dertig jaar na Vincents dood maakte Isaac Israëls dit schilderij. Hij had de Zonnebloemen geleend van Jo van Gogh, de weduwe van Vincents broer Theo. Op het schilderij is het werk afgebeeld met de eenvoudige witte lijst die het oorspronkelijk had.
Röntgenfoto van 'Zonnebloemen'. De originele spijkers zijn nog te zien.
Inmiddels is Van Goghs Zonnebloemen 130 jaar oud. Het Van Gogh Museum wilde weten hoe het schilderij eraan toe was, om het zo goed mogelijk te bewaren voor de toekomst.
Een uitgebreid onderzoek en lichte restauratie werd afgerond in 2019. Ontdek meer in de app Ontrafel van Gogh.
