Ontmoet
Vincent
Ze zijn weer thuis!
In 2002 werden twee schilderijen gestolen uit het Van Gogh Museum. 14 jaar lang waren ze zoek. In september 2016 gebeurde waar we bijna niet meer op durfden te hopen: de schilderijen werden teruggevonden. De vreugde in het museum en daarbuiten is groot.
Eigenzinnige schilderstijl
Dit zeegezicht is een van Vincents allereerste schilderijen. Tot dan toe had hij nauwelijks geschilderd, enkel een paar stillevens onder supervisie van de kunstenaar Anton Mauve.
Toch is de schilderstijl al typisch Van Gogh: wie goed kijkt ziet de stevige penseelstreek waar hij later zo beroemd om werd.
Stevige penseelstreek
Detail van de strijklichtfoto van 'Zeegezicht bij Scheveningen'
Stevige penseelstreek
Vincent schilderde de golven met stevige penseelstreek, met veel verf (impasto). Dat zie je vooral goed onder strijklicht (licht van opzij).
De stevige en losse penseelstreek die zo typerend werd voor Vincent, zien we in zijn latere werk terug.
Zes jaar later maakte Vincent dit zeegezicht, toen hij vanuit Arles (Zuid-Frankrijk) een uitstapje maakte naar de Middellandse Zee.
Net als Zeegezicht bij Scheveningen schilderde hij ter plaatse, op het strand. Met snelle, losse penseelstreek.
Zwarte meeuw
Hoewel Vincent een beginnend schilder was, begreep hij dat een kleur wordt beïnvloed door de omringende kleuren. Kijk maar naar de meeuwen in dit schilderij. Sommige ogen wit tegen de donkere wolken, andere juist zwart tegen de witte schuimkoppen van de golven.
Witte meeuwen
Meeuwen in lichte kleur tegen donkere achtergrond
Vincent schilderde Zeegezicht bij Scheveningen tijdens een zomerstorm op het strand. De wind maakte het werken bepaald niet gemakkelijk. Het zand stoof op het doek en vermengde met de verf.
Vincent was onder de indruk van het effect van de wind op de golven: ‘als voren van een omgeploegd land’, schreef hij aan zijn broer Theo.
Zandkorrels
Röntgenfoto van 'Zeegezicht bij Scheveningen'
Zandkorrels
Vincent had moeite met het schilderen in de storm: ‘Het waaide zoo dat ik mij haast niet kon staande houden en haast niet kijken door het stuiven.’ Het zand waaide ook in de verf. Op de röntgenfoto zie je overal de zandkorrels zitten.
Röntgenfoto van 'Zeegezicht bij Scheveningen'. In het detail herken je de zandkorrels aan de zwarte spikkels
Een nijdig stormpje
Ansichtkaart uit Scheveningen met garnalenboten, rond 1900, collectie Muzee Scheveningen
Een nijdig stormpje
Vincent was niet de enige die aangetrokken werd door wat hij zelf ‘een nijdig stormpje’ noemde. Op het strand wandelen veel mensen. In zee ligt een garnalenboot afgemeerd.
Vanuit zijn woonplaats Den Haag trok Vincent verschillende keren naar de kust bij Scheveningen.
Het was toch zoo mooi op Schevening dezer dagen. [...] De golven volgden zoo snel op elkander dat de een den ander verdrong en er ontstond door de botsing van de watermassas een soort schuim als stuifzand dat […] de zee als in een soort waas hulde.
Vincent aan Theo vanuit Den Haag, 26 augustus 1882
Emotionele lading
Het schilderij van de Hervormde Kerk in Nuenen kent een bijzonder familieverhaal. Vincent maakte het voor zijn moeder. Zij was aan bed gekluisterd vanwege een gebroken been, en hij wilde haar opvrolijken.
Het onderwerp koos hij met zorg: zijn vader was predikant in deze kerk.
Briefschetsje
Briefschets, ca 3 februari 1884
Briefschetsje
Vincent maakte vaak kleine schetsjes in brieven aan zijn broer Theo. Zo liet hij Theo zien wat hij schilderde. Op dit schetsje staat één enkel figuurtje, centraal voor de kerk.
Op de pentekening die Vincent van de kerk maakte, zie je dat het een boer met schep is. Daardoor ontdekten onderzoekers dat Vincent het schilderij later veranderd heeft.
Vincent van Gogh, De Hervormde Kerk te Nuenen, 1884, Kröller-Müller Museum, Otterlo
Origineel spieraam
Achterzijde van 'Het uitgaan van de Hervormde Kerk te Nuenen', 1884 - 1885
Origineel spieraam
Bijzonder is dat dit doek nog altijd op zijn originele spieraam zit. Bekijk de verfvlekken op de achterzijde: Van Gogh veegde daar zijn kwasten af.
Het schilderij kreeg extra emotionele lading doordat Vincent het na de dood van zijn vader aanpaste.
Hij schilderde herfstbladeren aan de kale winterbomen. Ook voegde hij groepjes kerkgangers toe. Sommige van hen dragen rouwkleding, een veelzeggend detail.
Overschilderingen
Röntgenfoto van het detail met de groepjes kerkgangers
Op de röntgenfoto zie je dat Vincent de compositie heeft veranderd. De boer verdween. In plaats daarvan schilderde hij groepjes kerkgangers.
Kijk naar de vrouw links in het groepje middenvoor. De blauwe hes van de boer schemert nog door in haar sjaal, en haar rechterhand was eerst de zijne.
Kleurencombinatie
Detail van het dak van de kerk en de herfstbladeren
Kleurencombinatie
Vincent gebruikte kleuren die elkaar versterken voor zijn toevoegingen, zoals het geel-oranje van de herfstbladeren en het blauw bij de bomen en het dak van de kerk. Daardoor denken onderzoekers dat hij de wijzigingen dik een jaar later aanbracht, in de herfst van 1885. Voor die tijd gebruikte hij zulke kleurencombinaties niet.
Moe’s humeur is gelukkig, haar moeielijke positie in aanmerking genomen, zeer gelijkmatig en tevreden. En zij amuseert zich met kleinigheden. Ik heb het kerkje met de heg en de boomen geschilderd onlangs voor haar.
Vincent aan Theo vanuit Nuenen, ca. 3 februari 1884
Gestolen en weer teruggevonden
In 2002 werden de twee schilderijen gestolen. 14 jaar lang waren ze spoorloos. In 2016 werden zij teruggevonden.
De Guardia di Finanza, een speciaal team van de Italiaanse politie, ontdekte ze in Napels. Dat gebeurde tijdens een groot onderzoek naar georganiseerde criminaliteit.
De schilderijen zijn nu weer thuis in het museum, en voor iedereen te zien.
Weer thuis
Axel Rüger, directeur Van Gogh Museum, bij de persconferentie in Napels
Weer thuis
Inmiddels zijn de gestolen schilderijen weer thuis. Dit tot groot genoegen van alle medewerkers, in het bijzonder zij die destijds de diefstal meemaakten.
Brutale roof
De technische recherche onderzoekt het raam waardoor de dieven naar binnenkwamen
Brutale roof
Op een vroege ochtend in 2002 klommen twee mannen met een ladder op het dak van het museum. Daar sloegen zij een ruit in. Binnen haalden ze twee schilderijen van de muur. Razendsnel verdwenen ze met de buit.
De daders werden later gevonden en veroordeeld, maar de schilderijen bleven jarenlang zoek.
Technische recherche bij de ladder naar het dak, foto: ANP 2002
Politie op het Museumplein, foto: ANP 2002
Ze zijn terecht! Dat ik dat ooit nog kon zeggen.
Axel Rüger, directeur Van Gogh Museum
