Om je alles over het museum en over Vincent van Gogh nóg beter te kunnen laten zien, gebruiken we cookies.
Als je op akkoord klikt, geef je toestemming voor dit gebruik. Met cookies zorgen we ervoor dat de website goed werkt. Ook analyseren we het gebruik van de site, zodat we verbeteringen kunnen aanbrengen. Verder kunnen we advertenties tonen op basis van je interesses. Tot slot gebruiken we cookies om video’s en andere inhoud te tonen, zoals formulieren en Google Maps.
Meer weten? Lees meer over onze cookies.
Een nieuwe aanwinst
Vincent en Edvard: een Nederlander en een Noor. De twee kunstenaars hebben elkaar nooit ontmoet, maar ze maakten in dezelfde periode krachtige en intense kunstwerken. Daarbij gingen ze allebei tot het uiterste.
Dit portret van de natuurwetenschapper Felix Auerbach is het eerste schilderij van Edvard Munch in de collectie van het Van Gogh Museum. Edvard gebruikte net als Vincent kleur als middel om expressieve, persoonlijke portretten te maken.
Edvard schilderde dit portret in één sessie, bij Auerbach thuis. Zowel kunstenaar als geportretteerde waren zeer tevreden met het resultaat. Door de intens rode achtergrond komt de figuur van Auerbach goed naar voren. Hij is door Edvard neergezet als een zelfbewuste man van de wereld.
‘Eindelijk een model’ verzuchtte Vincent toen hij in juni 1888 deze soldaat mocht schilderen. Bij het schilderen was hij vooral geïnteresseerd in het expressieve van de kop. Daarom benadrukte hij de ‘blik van een tijger’ van de zoeaaf en gebruikte hij harde, contrasterende kleuren, zoals rood en groen.
Van Gogh liet in zijn korte leven zijn vlam niet doven – zijn penselen waren vol vuur en gloed. Ik wilde mijn vlam ook niet laten doven en met brandend penseel tot het laatste moment schilderen.
Edvard Munch, 28 oktober 1933
Vincent en Edvard hadden verschillende achtergronden en vaardigheden. Toch hadden ze in de herfst van 1880 een gemeenschappelijk doel: kunstenaar worden. Edvard schreef zich in bij de Koninklijke Tekenacademie in Kristiania (nu Oslo). Vincent bij de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen.
Edvards toegangskaart voor de Wereldtentoonstelling in Antwerpen, 1885
Vincent op 19-jarige leeftijd
Na een aantal jaren van oefenen, begonnen Edvard en Vincent halverwege de jaren 1880 elk aan een ambitieus figuurstuk. Vincent wilde graag schilder van het boerenleven worden. Hij koos voor een boerenfamilie aan tafel.
Edvard koos voor een dienstmeisje dat net wakker was geworden. Zijn hoop was het doek tentoon te stellen, wat hem ook lukte.
De schilderijen De aardappeleters en Ochtend zijn mijlpalen. Ze laten zien hoe de twee kunstenaars traditionele onderwerpen op een eigen manier aanpakten. Maar beiden liepen op tegen een muur van onbegrip. Om verder te komen gingen ze naar Parijs.
Edvard Munch, Ochtend, 1884, KODE Kunstmusea van Bergen, Rasmus Meyer Collectie
In 1884 maakte Edvard zijn eerste grote werk, Ochtend. Hij was vooral gefascineerd door het kleureffect van het ochtendlicht. Maar de eerlijkheid van de scène was een belediging in de ogen van de kunstcritici: het meisje had hele vieze voeten!
Het bed is wittig, daarbij komen de witte lakens, het witte lijfje, het nachtkastje, met een wit kleedje, witte gordijnen en een blauwe wand. Dat zijn de kleureffecten. Ik weet niet of me dit gaat lukken want het is erg moeilijk, maar ik hoop dat het gaat.
Edvard aan collega-kunstenaar Olav Paulsen, 22 september 1884
Schetsen en voorstudies voor De aardappeleters
Hij probeerde met kleur en gezichtsuitdrukking het moeizame leven van deze arme boeren te verbeelden.
Maar de donkere kleuren en bijna karikaturale koppen riepen weerstand op. Volgens schildersvriend Anthon van Rappard had de ene boerin een dobbelsteen als een neus.
Het motief is een grijs interieur verlicht door een lampje. – al de koppen had ik af, maar ik heb ze grif overgeschilderd zonder genade en de kleur is zoowat de kleur van een goed stoffigen aardappel, ongeschild natuurlijk.
Vincent aan zijn broer Theo, 2 mei 1885
In de 19de eeuw was Parijs hét culturele centrum van de wereld. Kunstenaars uit allerlei landen trokken naar de bruisende stad. Gevierde schilders gaven les in hun ateliers. De jaarlijkse Salon hing vol met de nieuwste kunst. In cafés en galeries waren ‘alternatieve’ exposities te zien.
‘Le Grand Louvre’ was ook toen al wereldberoemd. Zowel Edvard als Vincent verheugden zich het meest op dit museum. Edvard trok in 1885 naar Parijs, Vincent in 1886. Maar toen was Edvard alweer vertrokken.
Gezicht op het Louvre, ca. 1900
“Hoera vive la France! – Stel je voor hoe wij de vloer van het Louvre zullen verslijten, zo erg dat de Franse regering nieuwe verf zal moeten bekostigen.”
Edvard aan collega-kunstenaar Olav Paulsen, 14 december 1884
Briefje van Vincent aan Theo op de dag dat hij – onaangekondigd – in Parijs aankwam
“Ben in het Louvre vanaf 12 uur of eerder, als je wilt. Antwoord s.v.p. om te laten weten hoe laat je in de Salle Carrée kunt zijn.”
Vincent aan zijn broer Theo, 28 februari 1886
In Parijs woonden Vincent en Edvard in dezelfde buurt (Montmartre). Ook verkeerden zij in dezelfde artistieke kringen.
Hoewel zij elkaar hoogstwaarschijnlijk nooit ontmoet hebben, was er wel een directe link tussen de twee: de Noorse kunstenaar Hans Heyerdahl. Vincents broer Theo was zijn handelaar. Het zou dus goed kunnen dat Heyerdahl de jonge Edvard aan Theo heeft voorgesteld.
Wat het succes aangaat zal het hem mogelijk gaan als Heyerdahl, geapprecieerd door enkelen, maar niet begrepen door het grote publiek.
Theo vergeleek zijn broer Vincent met Heyerdahl in een brief aan zijn zus Lies, 13 oktober 1885
Vincent van Gogh, Sterrennacht boven de Rhône, 1888, Musée d’Orsay, Parijs
Vincent was al uit Parijs weg toen Edvard in 1889 en in 1890 naar de Franse hoofdstad terugkeerde. Maar Edvard had wel de kans om het werk van Vincent te zien.
Op de jaarlijkse expositie Salon des Indépendants hingen onder meer Sterrennacht boven de Rhône en Zonnebloemen.
In deze twee sterrennachten staat de spirituele kracht van de natuur centraal. Net als Vincent vond Edvard hoop en troost in de sterrenhemel.
9 rue Victor Massé. Cabaret Le Chat Noir zat aan de overkant
Op 5 mei 1885 stuurde Edvard een brief aan zijn tante. Hij vertelde daarin dat hij de jaarlijkse Salon en het Louvre had bezocht. Ook gaf hij haar zijn tijdelijke adres: ‘rue de Lavalle, 32bis’.
Deze straat (nu rue Victor Massé) ligt aan de voet van Montmartre: een buurt waar bohémiens en kunstenaars verbleven. Ook Vincent woonde samen met zijn broer Theo een tijdje in deze straat, op nummer 25: van maart tot juni 1886.
In Parijs ontdekten Edvard en Vincent – los van elkaar – de moderne Franse kunststromingen: het impressionisme en het post-impressionisme. Ze verdiepten zich ook in nieuwigheden zoals de fotografie en Japanse prenten. Bij beiden had dat grote invloed op hun schilderstijl en onderwerpkeuze.
Het duurde even voordat Vincent ging experimenteren met de techniek van de impressionisten. Claude Monets landschappen kon hij bij Theo in de galerie zien. Ze maakten een diepe indruk op hem. Hij paste de losse toets en lichte kleuren toe in Montmarte: achter de Moulin de la Galette.
Edvard Munch, Lentedag in de Karl Johanstraat, 1890 KODE Kunstmusea van Bergen
Edvards Lentedag in de Karl Johanstraat sloot naadloos aan bij de straatbeelden van de impressionisten. Hij schilderde dit moderne stadgezicht van Oslo met kleine toetsen in felle kleuren– zoals de pointillisten dat deden.
De pointillistische schilderijen van Georges Seurat en Paul Signac waren in 1886 het nieuwste van het nieuwste. Zij zetten stippen (pointilles) van pure, contrasterende kleuren naast elkaar.
Vincent gebruikte liever korte, losse verfstreken dan stippen. Dat sloot meer aan bij het werk van ‘père Pissarro’, die hij bewonderde.
Wat betreft het pointillé (…) dat vind ik een ware ontdekking, maar het is nu al te voorzien dat die techniek evenmin als andere een universeel dogma zal worden.
Vincent aan Theo vanuit Arles, c. 26 augustus 1888
Voor Vincent en Edvard was Edouard Manet hét grote voorbeeld van de nieuwe schilderkunst. Vooral Manets portretten maakten indruk.
Edvards portret van Karl Jensen-Hjell laat de invloed van Manet zien. Met brede, losse verfstreken schilderde hij een echte bohémien. Het schilderij werd meteen bestempeld als ‘op de spits gedreven impressionisme.’
Net als Edvard koos Vincent in Parijs voor moderne portretten. Hij plaatste hier zijn vriendin Agostina Segatori tegen een plat, geel vlak. Dat platte samen met de contourlijnen had hij afgekeken van Japanse prenten. Deze Japanse prent had hij zelf in bezit.
De kunstenaar Paul Gauguin was een belangrijk voorbeeld voor zowel Vincent als Edvard. Hij inspireerde hen om persoonlijke ervaringen te vertalen in krachtige, kleurrijke schilderijen.
Gauguin vereenvoudigde zijn onderwerpen. Hij ving ze in grote kleurvlakken, bracht vormen terug tot de essentie en omlijnde ze. Zijn werken hebben vaak een symbolische of suggestieve lading.
Edvard Munch, Vruchtbaarheid, 1899-1900 Canica Kunstcollectie, Oslo
Dit zijn niet zomaar een boer en boerin die kersen plukken. Zij staan symbool voor vruchtbaarheid en de continuïteit van het leven. De vrouw lijkt zwanger. De vormen zijn sterk en vereenvoudigd, de kleuren intens. Vergelijkbaar met Gauguin.
Vincent en Edvard hadden ieder voor zich grote plannen voor hun belangrijkste werken. Ze wilden ze als een samenhangend geheel laten zien, als een serie. Daardoor zouden hun schilderijen meer betekenis krijgen.
In 1888 begon Vincent met het inrichten van zijn Gele Huis in Arles. Hij droomde van een ‘Atelier van het Zuiden’. Een plek waar de kunst van de toekomst vorm zou krijgen. Een thuisbasis voor moderne kunstenaars. Met aan de muur zijn nieuwste schilderijen als decoratie.
Vincent begon met zijn Décoration voor de komst van zijn schildersvriend Paul Gauguin. Het was een reeks schilderijen met motieven uit Arles. Te beginnen met de Zonnebloemen.
De reeks breidde al snel uit met onderwerpen rond dag en nacht, binnen en buiten, interieur en landschap. Allemaal werken vol onderlinge verbanden over bloei en verval, natuur en beschaving.
Vier schilderijen van zonnebloemen hing Vincent in de kamer die hij voor Gauguin bestemd had.
Het portret van luitenant Milliet sierde met andere portretten Vincents slaapkamer.
Rond 1893 probeerde Edvard ‘meer eenheid te scheppen’ in zijn schilderijen. Hij werkte daarom aan ‘studies voor een reeks beelden over liefde en dood’. Hij noemde het Levensfries.
Het omvat de verschillende fasen van het menselijk bestaan: ontluikende liefde, scheiding, angst en de dood. Edvard schilderde zijn eigen ervaringen. Hij zou er zijn hele verdere leven aan blijven werken.
Edvards bekendste werk 'De schreeuw' hoorde bij het thema Angst en Dood in het 'Levensfries'.
Bij Angst schreef Edvard: “Ik zag alle mensen achter hun masker – Grauwe lijken die rusteloos voortijlen.”
Dit schilderij was gebaseerd op Edvards herinneringen aan zijn moeders dood. Hij was toen 5 jaar oud.
Edvard en Vincent waren naast schilders ook schrijvers: van brieven en literaire teksten. Ze brachten de twee kunstvormen vaak samen ter sprake.
Edvard noemde zijn Levensfries ooit ‘een gedicht over leven, over liefde en over dood’. Vincent schreef: ‘Boeken en werkelijkheid en kunst zijn voor mij soortgelijk.’
Vincent van Gogh, briefschets van Sterrennacht over de Rhône, 1888
Van Gogh schreef meer dan 800 brieven. De meeste aan zijn broer Theo, zijn grootste vertrouweling. Via brieven hield hij hem op de hoogte van zijn (dagelijkse) vorderingen met zijn kunst. Ook deelde hij zijn visie op leven en dood, op liefde en menselijkheid. Vincents brieven zijn geschreven van 1872 tot en met 1890. Ze zijn allemaal te vinden op www.vangoghletters.org.
Edvard Munch, schets Wanhoop met literaire tekst, 1892 Munch Museum, Oslo
Van Edvard zijn ongeveer 2.600 brieven en 1.500 kladversies van brieven bekend. Ze zijn gericht aan vrienden, familie en bekenden. Zijn dagboeken, notities en poëtische teksten beslaan interessante gebeurtenissen: zijn verblijf in Parijs, samenkomsten met de Kristiania bohème of zijn turbulente relatie met Tulla Larsen.
Hij schreef de teksten in de jaren 1874-1944: een periode vier keer zo lang als die van Vincent. Ze zijn deels te vinden op www.eMunch.no.
Een kunstenaar die grote kunst wil scheppen moet arm zijn. Het liefst sociaal onaangepast. En bij voorkeur een beetje gek. Dat is het beeld dat bij veel mensen heerst.
Vincent wordt dan vaak als voorbeeld genoemd, net als Edvard. Ook hun kunstenaarsimago is vergelijkbaar. Bij beiden wordt dat imago gevoed door hun liefdesleven en (psychische) gezondheid.
Sterke emoties schilderen, alleen maar door rechtstreeks naar de natuur te werken – gloeiend van hartstocht – hels vuur van de ziel – is uiterst belastend voor het zenuwstelsel. Vincent is daar een voorbeeld van (ik ten dele).
Edvard Munch, c. 1908
Edvard had zijn hele leven een zwakke gezondheid. Vincent zorgde vaak niet goed voor zichzelf. Als je je leven aan de kunst wijdde, kon je geen ‘normaal’ sociaal leven of liefdesleven leiden, vonden ze. Beiden waren ongelukkig in de liefde: ze bleven ongetrouwd en kinderloos.
“Ikzelf voel dat mijn verlangen naar trouwen en kinderen krijgen aan het verdwijnen is en bij vlagen ben ik nogal terneergeslagen dat ik op mijn 35e zo ben. En soms geef ik de schuld aan dat ellendige schilderen. De liefde voor de kunst doet de ware liefde verdwijnen.”
Vincent aan Theo, Parijs, c. 23-25 juli 1887
Edvard Munch, De levensdans, 1925 Munch Museum, Oslo
“Hij legt haar uit hoe onmogelijk het voor hem is om lief te hebben. Hij legt uit dat de vloek van zijn erfelijke ziekte hem heeft doen besluiten nooit te trouwen of kinderen te nemen.”
Edvard over zichzelf in Dagboek van een waanzinnige dichter
De moeizame zoektocht in het leven en de volledige overgave aan de kunst, het bleef niet zonder gevolgen. Vincent pleegde zelfmoord in 1890, op 37-jarige leeftijd. Edvard leidde een teruggetrokken bestaan tot zijn dood in 1944.
Emile Schuffenecker, Man met pijp (naar Van Goghs Zelfportret), 1892-1900
In Arles, op de avond van 23 december 1888, kregen Vincent en de schilder Paul Gauguin een heftige ruzie. Vincent sneed toen, compleet in de war, een stuk van zijn linkeroor af.
Deze mentale crisis was de eerste van een serie inzinkingen. Ze gingen gepaard met hallucinaties en hevige angsten. Vincent werd eerst verzorgd in het ziekenhuis van Arles. Daarna liet hij zich opnemen in een psychiatrische inrichting in Saint-Rémy. Hij zou er een jaar verblijven, maar vertrok als een gebroken man.
Dagenlang ben ik er volkomen in de war geweest, zoals in Arles, even erg, zo niet erger, en het is te verwachten dat die aanvallen in de toekomst weer terug zullen komen, het is VRESELIJK.
Vincent aan Theo, 22 augustus 1889
Het ziekenhuis in Arles
Vincent verbleef van 24 december 1888 tot 7 januari 1889 in het ziekenhuis van Arles, direct na het afsnijden van zijn oorlel. In februari volgde weer een gedwongen opname.
Edvard in de kliniek van dr. Jacobson, 1908-1909
In 1908 liet Edvard zich opnemen in de psychiatrische kliniek van dr. Jacobson in Kopenhagen. Er waren jaren van depressie, angsten en buitensporig alcoholmisbruik aan vooraf gegaan.
Als kind had Edvard zijn moeder en zijn oudere zus verloren aan tuberculose. Dit maakte hem gevoelig en angstig. Na circa acht maanden vertrok hij uit de kliniek; evenwichtiger dan ooit.
Ik herinner me hoe ik, in de dagen voor mijn opname in de kliniek in Kopenhagen, zinneloos wijn en cognac naar binnen goot. Totale bedwelming van de zintuigen. Enkele dagen later werd ik geveld door een aanval die mij dicht bij de dood bracht.
Edvard Munch
Röntgenfoto van Edvards hand
Edvard had een heftige persoonlijkheid. Toen hij in 1902 zijn relatie met Tulla Larsen beëindigde, schoot hij zich in zijn hand. Hij moest voortaan het topje van zijn middelvinger aan zijn linkerhand missen. Een pijnlijke, blijvende herinnering.
Edvard en Vincent zijn uitgegroeid tot legenden. Hun schilderijen De schreeuw en Zonnebloemen zijn tot onze belangrijkste culturele iconen gaan behoren. Die horen in een eigen museum.
Van Gogh Museum Amsterdam (1973)
Na Vincents dood in 1890 gingen al zijn schilderijen en tekeningen naar zijn broer Theo. Deze overleed zelf 6 maanden later, aan de gevolgen van syfilis. Zijn jonge weduwe Jo van Gogh-Bonger ontfermde zich over de collectie van Vincent.
Jo van Gogh-Bonger met haar zoontje Vincent Willem, 1890
Na Jo’s overlijden in 1925 kreeg haar zoon Vincent Willem de zorg over de werken van zijn oom. Hij zette zich in voor de realisatie van het Van Gogh Museum.
Het museum opende in 1973 en bezit de grootste collectie werken van Van Gogh ter wereld: ruim 200 schilderijen, 500 tekeningen, circa 800 brieven en persoonlijke spullen van de kunstenaar.
Het Munch Museum in Oslo
Vier jaar voor zijn dood in 1944 schonk Edvard al zijn kunstwerken aan de stad Oslo. Het was een enorme gift: circa 1.100 schilderijen, bijna 18.000 prenten en ca. 3.000 tekeningen.
Edvard thuis op Ekely, 1943
Edvards zus Inger schonk nog meer werken en een brievencollectie. Het Munch Museum opende in 1963. Het heeft meer dan de helft van Edvards schilderijen en prenten in bezit.
